Het Beste Boek voor Jongeren is helemaal geen jongerenprijs, maar een onderonsje van volwassenen. Dat schrijft oud-jurylid Eline in een blog. Is haar kritiek terecht?

Normaal gesproken schrijft de 19-jarige Eline (geen achternaam) op haar blogsite All the feels over vrolijke zaken - 'Mijn enige doel is om mensen vrolijk te maken' - maar in de blog die ze 9 juni postte, trekt ze flink van leer tegen de jongerenprijs. In 2016 zat ze samen met nog een ander meisje als jongerenjurylid in de jury. 'Ik heb me nog nooit zo niet serieus genomen gevoeld', schriijft ze. 'Mijn opmerkingen werden genegeerd of soms zelfs om gelachen.' 
In de meeste van de tien boeken die ze destijds moest lezen en beoordelen, kon ze zich nauwelijks herkennen:

Zo ging een van de boeken over een gepensioneerde man met pleinvrees (???), en ging een andere titel over een meisje van in de twintig die af en toe denkt dat ze verkracht wordt door een denkbeeldige rat en dat was dan ergens symbolisch voor. Of zo. Ik heb dat boek echt aandachtig gelezen en ik snap er nog niks van. En bij elke titel waar ik mijn vraagt'ekens bij zette werd me verteld dat ze goed aansloten bij de beleefwereld van jongeren. Zo was de man met pleinvrees in elkaar geslagen door een stelletje jongeren, wat ons aan het denken moet zetten, en besteedt het meisje van het rattenboek veel tijd op het internet.'

Niet voor jongeren?
Sindsdien ziet ze het elk jaar opnieuw gebeuren: onder de tien genomineerde titels zitten nauwelijks specifiek voor jongeren uitgegeven titels. Ze heeft alle 88 genomineerde titels voor deze prijs vanaf het begin, 2010, op een rijtje gezet en gekeken welke NUR-code deze hadden. Haar conclusie: slechts 28 titels zijn uitgegeven als jeugdliteratuur, waarvan zes voor 12-plussers (NUR 284), dus 22 ofwel 25% is echte jongerenliteratuur (NUR 285). Onder de 18 winnaars waren slechts vijf jongerenboeken, in 2010, 2012 en 2014 waren onder de winnaars helemaal geen jeugdboeken.
Jongerenboeken vallen tussen wal en schip, ze komen niet in aanmerking voor de Jonge Jury of de Griffels voor 12+ (of, tot 2018 de Gouden Lijst) en ook niet met de literaire prijzen voor volwassenen. En de prijs die speciaal voor jongerenliteratuur in het leven is geroepen, bekroont boeken voor volwassenen.

Of toch?
'Deze prijs [is] nooit geweest wat het had moeten zijn', luidt Elines conclusie in haar blog. Vraag is of dat klopt. Haar conclusie dat de genomineerde boeken geen boeken zijn 'die jongeren werkelijk willen lezen, maar boeken waarvan volwassenen willen dat jongeren ze lezen', is kritiek die ook vaak op te tekenen valt bij Griffelbekroningen of de Woutertje Pieterse Prijs (en gek genoeg nooit bij zeg de Librisprijs). De Kinderjury en Jonge Jury geven, net als de NS Publieksprijs, ruimte aan de stem van de lezer, bij literaire prijzen draait het om literaire waarde.
Wat drukt die naam Beste Boek voor Jongeren dan wel uit? Die vraag stelde ik in 2011 aan de eerste juryvoorzitter van deze prijs, toen Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs geheten, Ronald Giphart. Voor Leesplein vroeg ik hem wanneer iets nou een jongerenboek is. Gipharts antwoord:

'Bij elk boek hebben we ons de vraag gesteld: zou dit aansluiten bij de belevingswereld van jongeren tussen de 15 en 15 jaar? Boeken over ouderdom en euthanasie horen daar bijvoorbeeld niet bij. Maar een boek als Mama Tandoori spreekt jongeren volgens ons wel aan. Meestal is de leeftijd van de hoofdpersoon een goede aanwijzing. Iets ouder kan ook wel, de hoofdpersoon uit Het konijn op de maan is bijvoorbeeld eind twintig. Het gaat om de sfeer en leefwereld. Daarbij is ook de taal en stijl belangrijk. Als die te moeilijk of te zwaarwichtig waren, viel het boek af. De uiteindelijke lijst van twintig bevat allemaal goede boeken die volgens ons een inspiratiebron voor jongeren kunnen zijn.'

Vanaf het begin ging de prijs bovendien gepaard met leesbevordering via scholen, iets wat de CPNB sinds enkele jaren ook benadrukt met Literatour, de tournee van schrijvers langs middelbare scholen. Giphart zei daar destijds dit over:

'Met de prijs willen we laten zien dat literatuur, net als film, popmuziek en internet, een manier is om je te vermaken en van te leren. Als ik op scholen kom, probeer ik jongeren te laten zien dat literatuur geen duffe bende is, maar een levend, ademend organisme. Als lezer ben je medeschepper. Ik hoef maar te schrijven ‘een klein vervallen station’ en je creëert je eigen voorstelling van zo’n station. Zo bouw je al lezend mee aan de wereld in je hoofd.’

Een prijs dus om jongeren aan het lezen te krijgen. En omdat jongeren van 15-18 jaar nou eenmaal nog op school zitten en daar moeten lezen voor de lijst (als ze tenminste op havo of vwo zitten) is het handig om titels voor volwassenen te nomineren. En aangezien ze bij Nederlands geen vertaalde boeken mogen lezen, zitten er in de categorie vertaald van deze prijs vermoedelijk meer 'echte' jongerenboeken.
Dit alles neemt niet weg dat er van mij bij de Griffels ook best een categorie 16+ mag komen. Op een YA Jury zit ik dan weer iets minder te wachten.