Zonder titel van Erna Sassen en Martijn van der Linden is een prachtig Gesamtkunstwerk geworden, over de kunst van opgroeien.

De hoofdpersonen in de boeken van Erna Sassen hebben het nooit gemakkelijk. ‘Als het niet heftig is, hoeft het voor mij niet’, zoals de schrijfster in De Grote Vriendelijke Podcast zegt. Nou, heftig gaat het er in Zonder titel zeker aan toe. Dat Sassen er desondanks ook nog een heel humoristisch boek van weet te maken, getuigt van haar vakmanschap.

Haar nieuwste boek heeft wederom een angry young hoofdpersoon, Joshua, die net zoals de helden (anti-helden) uit bijvoorbeeld Dit is geen dagboek en Er is geen vorm waarin ik pas, behoorlijk tegen de keer is. Joshua heeft het even helemaal gehad met zijn leven. Of zoals de eerste zin kernachtig luidt: ‘Alles gaat fout.’
Fout is bijvoorbeeld dat Zivan, zijn hartsvriendin sinds de kleuterschool, met haar ouders terug moest naar Irak. En nadat ze even terug kwam, met hoofddoek, om samen met haar moeder voor haar zieke tante Shanya te zorgen, verdween ze echt uit beeld. Gevlucht naar een opvanghuis, omdat ze niet uitgehuwelijkt wil worden aan haar neef. Ze antwoordt niet meer op Joshua’s appjes en hij wordt er helemaal gek van. En bang ook, stel je voor dat ze echt uit zijn leven verdwijnt. Zonder Zivan is hij nergens.

Fout is ook dat Joshua van havo naar vmbo moest en zich op zijn nieuwe school niet echt thuis voelt. Want daar lopen jongens rond als Sergio - ‘grote bek, grote spieren, en maximaal aantrekkelijk voor de meiden vanwege zijn arrogante kop en gejatte scooter’. En uitgerekend die Sergio heeft nu zijn schetsboek afgepakt.
Dat schetsboek is zo’n beetje zijn enige uitlaatklep. Hij tekent eindeloos veel versies van Zivan en van hun alter ego’s, geitjes en wolven. Voor de duidelijkheid: Zivan is het geitje dat Joshua de wolf beschermt. Een wolf past bij hem, want wolven zijn enorme watjes: ‘Wolven huilen veel en vaak. En als ze bang zijn, laten ze dat meestal zien met ontblote tanden en gegrom.’ Zo’n angry young man dus.

Sassen laat Joshua, zoals we van haar gewend zijn, heerlijk tieren en schoppen. Vooral in zijn hoofd, want sociaal is hij minder goed gebekt. In korte, rauwe zinnen schetst ze zijn frustraties, angst en wanhoop. De appjes aan Zivan die hij nooit echt verstuurt (‘verwijderen voor iedereen’). De smalende gedachtes over zijn klasgenoten:

Nou. Dat ging lekker.
Schijt.
Wat denkt hij wel, die maffioso.
Iedereen wil ergens bij horen.
Ha.
Moet je net mij hebben.
Ik, die alle mensen vies vind.
(…)
Succes bij de tekenles, jongens. Ik ga naar huis want ik ben misselijk.
Kotsmisselijk.
Van dat vieze gekwat van Sergio, en van Dylan die ze vergeten zijn op te voeden.
En ja, dat is heel erg arrogant van mij.
Klopt.
TYFUS.
Toch zijn het net zijn ruige klasgenoten die hem redden. Ze klampen ‘Rembrandt’, zoals ze hem noemen, aan met vragen: de een wil een tattoo uit zijn schetsboek, de ander hulp bij een tekening voor school. En ze leven op hun eigen stoere manier mee met zijn verdriet om Zivan.
De dialogen tussen de jongens zijn grappig, intens en overtuigend.

Dankzij de taal is dit boek niet loodzwaar. Ook fijn is dat we geen afgerond verhaal van probleem (de Uithuwelijking of het Buitenbeentje) tot en met oplossing krijgen voorgeschoteld, want voor opgroeiende jongeren als Joshua is het leven nog lang niet op zijn plaats gevallen. Het werk is, om met de woorden van Unglow, een van Joshua’s favoriete schilders te spreken, een proces, nooit af. Daarom is Zonder titel ook zo’n goede titel. Niet alleen verwijst het naar de titel van menig kunstwerk, in dit geval Joshua’s tekening van Zivan en haar alter ego. Het drukt ook uit dat leven zelf een kunst is. Dat die kunst letterlijk een grote rol in het boek krijgt, is een gouden vondst. Waar Sassen tekende voor de taal van Joshua, deed Martijn van der Linden dat voor diens schetsen, van wolven tot Rembrandts en van kleuters met een machinegeweer tot en met vrouwennaakten. Zonder titel mag met recht een Gesamtkunstwerk genoemd worden.